انوار معرفت

افزون بر آیة «وَلْتَنْظُرْ نَفْسٌ ما قَدَّمَتْ لِغَدٍ» که دستور صریح به پرداختن به محاسبة نفس است، آیات بسیار دیگری در قرآن کریم به چشم می خورد که آنها هم به نوعی فراخوانی به محاسبة نفس دارند. مقالة پیشِ رو پژوهشی است که برای نخستین بار کوشیده است تا نگاه تفصیلی قرآن به مسئلة محاسبه نفس را بررسی و تحلیل کند. مجموعة آیات قرآنی ای که دلالتی روشن بر محاسبة نفس دارند، مطابق آنچه در این پژوهش آمده است، می توان در یازده بخش دسته بندی کرد. اگر چه اصل اهمیت محاسبة نفس مورد توافق همة امت اسلام است، اما عارفان مسلمان بیش از دیگر نحله های اسلامی به آیات محاسبة نفس توجه نشان داده اند و از این رو در این پژوهش، بازتاب هر کدام از این یازده دسته از آیات شریفة قرآن کریم در آثار عرفانی دربارة محاسبة نفس نیز بررسی قرار شده است. اشاره به حداقل برخی از آیات مندرج در هر کدام از این یازده دسته را می توان در آثار عرفانی مربوط به محاسبة نفس دنبال کرد؛ اما به رغم اهمیت مسئله، حتی در میان عارفان نیز تا کنون کسی در صدد جمع آوری و تحلیل همة آیات قرآن در این باره نبوده است.