سيد احمد فاضلي / استاديار گروه فلسفه اخلاق دانشگاه قم     ahmad.fazeli@gmail.com 

دريافت: 20/01/1400 - پذيرش: 12/03/ 1400    

چکيده
اين مقاله، بر تبيين و اثبات تأويل عرضي در عرفان متمرکز است و از سه نوع تبيين استدلالي، روايي و تنظيري بهره گرفته‌ است. تأويل عرضي، به معناي بازگرداندن معناي کلام الهي، به همۀ وجوه معنايي است که به عنوان مراد جدي خداوند، در عرض يکديگر قرار دارند. دو استدلال عقلي، يکي از راه علم ازلي و پيشين خداوند، به همة فهم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هاي مختلف از کلام الهي و ديگري، از طريق حقيقت معناي الفاظ، در صورت زدودن پيرايه‌ها و انصراف‌هاي مزاحم، براي اثبات اين نوع تأويل ارائه مي‌شود. در بخش روايي، سه مورد از تأويل‌هاي عرضي در روايات مورد بحث و بررسي قرار گرفت . روشن شد که فهم معاني مختلف از يک آيه يا کلمه از قرآن کريم، مورد قبول روايات بوده و به اجراء گذاشته شده است. در تبيين تنظيري، به مباحثي چون «قرينه حکمت و اطلاق»، «استعمال لفظ در بيشتر از يک معنا» و «ايهام»، در دانش‌هاي ديگر استشهاد و روشن گرديد که اراده معاني مختلف از يک کلام، به‌نحوي مورد پذيرش است. در پايان، به برخي از مهم‌ترين اشکالات تأويل عرضي پرداخته‌ايم. نتيجه اين مباحث، بدل شدنِ تأويل عرضي، از يک مبناي ذوقي و غيرعلمي، به يک نظريه روشي قابل فهم و علمي است.
كليد‌واژه‌ها: تأويل عرضي، تأويل طولي، ظاهر و باطن، قرينه حکمت، اطلاق، ايهام.