عليرضا کرماني / دانشيار گروه عرفان مؤسسة آموزشي پژوهشي امام خميني ره Kermania59@yahoo.com
دريافت: 01/03/1400 - پذيرش: 19/05/ 1400
چکيده
ديونيسيوس آريوپاغي و عارفان مسلمان در مکتب ابن عربي در عين اينکه در برخي کلمات خود به الهيات سلبي نزديک شدهاند و خدا را بيانناپذير و حتي معرفتناپذير دانستهاند، بسيار از معرفت خدا سخن گفته و بهنوعي بر الهيات ايجابي تأکيد داشتهاند. از منظر ايشان، اين هر دو منظر مطابق با نفسالامر است؛ به اين معنا که حق در مقام ذات و با لحاظ عدم تجلي، شناختناپذير و ازاينرو بيانناپذير است و در موطن تجليات، شناختپذير و بيانپذير ميباشد. عارفان مسلمان با تفکيک چهار مرتبة تنزيه، تشبيه، جمع تشبيه و تنزيه، و مرتبة فوق تشبيه و تنزيه، توانستهاند تحليلي غنيتر از اين منظر عرفاني ارائه دهند. در اين تحليل، عارف با عبور از کثرات مادي و مثالي، به تعينات تنزيهي معرفت مييابد و با شهود مرتبة وحدت و مشاهدة سريان حق در تمامي مخلوقات، به تشبيه راه ميبرد. از اين منظر، عارف آنگاه که به تعينات ناظر است، تنزيه مييابد و تشبيه؛ و آنگاه که به وجودي نظر ميكند که در همة اين تعينات تنزيهي و تشبيهي جاري است، جمع تشبيه و تنزيه مييابد؛ و البته حقِ فراتر از همة تجليات و فراتر از وجود ساري در آنها را مقام تنزيه اطلاقي يا مقام فوق تنزيه و تشبيه ميداند.
کليدواژهها: الهيات سلبي، الهيات ايجابي، تنزيه، تشبيه، عرفان مسيحي، عرفان اسلامي.