انوار معرفت، سال یازدهم، شماره دوم، پیاپی 23، پاییز و زمستان 1401، صفحات 53-72

    تبیین رابطه تأویل و هستی در مکتب ابن‌عربی

    نویسندگان:
    محمدحسن طیبی / دانشجوی دکتری فلسفة تطبیقی دانشگاه قم / m.h.tayyebi@gmail.com
    ✍️ سیداحمد فاضلی / استادیار گروه فلسفة اخلاق دانشگاه قم / Ahmad.fazeli@gmail.com
    نفیسه ساطع / دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه قم / nafise.sate@yahoo.com
    doi 10.22034/erfani.2024.2020802
    چکیده: 
    «تأویل» در اصطلاح عرفانی یعنی: رجوع به اصل و مبدأ شیء. محققان الهی از دیرباز برای همه پدیدارها همچون نفس انسانی و الفاظ، اصل (بطون و ذات) و مراتب متعدد و مدارج اعلای وجودی قائل بوده‌اند. در مکتب عرفانی ابن‌عربی، همه هستی دارای نطق و تکلم و مظاهر یک حقیقت وجودی به‌شمار می‌آیند و بینونیت حقیقی بین آنها نیست و همه تأویل‌پذیرند. چون بطون اشیا، الفاظ و انسان با یکدیگر مسانخت وجودی دارند، بلکه طبق قاعده «کل شیء فیه کل شیء»، همه موجودات و حتی عوالم غیرمتناظر و هم‌عرض نیز با هم مرتبطند؛ با کشف حقیقت هریک از آنها، تأویلی رخ می‌دهد که بقیه نیز (به صورت نسبی) کشف می‌شوند. این موضوع نوعی تأویل عرفانی است که در مکاتب غربی و اسلامی کمتر مدنظر قرار گرفته است. تبیین این تأویل و مبانی آن در این تحقیق پی‌جویی می‌شود. این مقاله همچنین رابطه هستی و تأویل در دو قوس نزولی و صعودی را بررسی می‌کند؛ به این معنی که در عملیات تأویل، باید فرایند معکوس قوس نزول (تنزل و بروز هستی) را در قالب اسماء وجودی تا مرحله وجود لفظی طی کرد و با پیرایش قیود موجودات، به همه بطونِ متداخل (طولی)، حتی متوازی (عرضی) رسید. یکی از نتایج این مقاله پذیرش خلاقیت و تکثر تأویل‌ها و خوانش‌ها از حقیقت است؛ اما در عین ‌حال، هر نشئه دارای اصل‌های ثابتی است که بطون به آنها ارجاع می‌شوند که در نتیجه، نباید احکام هر سطح از معانی را به مرتبه دیگر داد.
    Article data in English (انگلیسی)
    Title: 
    Expounding the Relationship between Ta'vil (Mystical Interpretation) and Existence in Ibn Arabi’ School
    Abstract: 
    In mystical terms "Ta'vil" means referring to the origin of something. For a long time, the researchers of theology have considered all phenomena, such as the human soul and words, as having essence (heart and nature) and multiple levels as well as higher stages of existence. In Ibn Arabi's mystical school, all beings have intellect and speech and are the manifestations of an existential reality; there is no real difference between them and they all can be interpreted. Since the heart of things, words, and people have an existential connection with one another, and according to the rule "everything has everything in it ", all beings and even non-corresponding and parallel worlds are related to each other, discovering the truth of each of them leads to an interpretation that contributes to the (relative) discovery of the rest of them. This is a type of mystical interpretation (Ta'vil) that is not sufficiently considered in Western and Islamic schools. This research seeks to explain this interpretation (Ta'vil) and its foundations. It also examines the relationship between existence and Ta'vil in two arcs of ascent and descent, i.e. in the process of interpretation, one should go through the reverse process of the arc of descent (the decline and emergence of existence) in the form of existential names to the level of verbal existence. By eliminating the limitations of beings, one should reach all interfering (longitudinal) and even parallel (transverse) hearts. One of the results of this paper is the acceptance of creativity and plurality of interpretations and readings of the truth. Yet, every emanation has fixed principles whose hearts refer to, and as a result, the rulings of each level of meaning should not be applied to other levels.
    • آملی، سیدحیدر، 1368، جامع‌ الاسرار، به‌ کوشش‌ هانری کربن‌ و عثمان‌ اسماعیل‌ یحیی‌، تهران، انجمن ایران‌شناسی فرانسه.
    • آملی، سیدحیدر ، 1414ق، تفسیر المحیط الأعظم و البحر الخضم، تحقیق سیدمحسن موسوی تبریزی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
    • ابن‌ترکه، صائن‌الدین، 1396ق، تمهید القواعد، مقدمه و تصحیح سیدجلال‌الدین آشتیانی، تهران، انجمن حکمت و فلسفه ایران.
    • ابن‌عربی، محیی‌الدین، 1370، فصوص الحکم، تحقیق ابوالعلاء عفیفى، تهران، الزهراء.
    • ابن‌عربی، محیی‌الدین ، 1392ق، الفتوحات المکیه، تحقیق عثمان یحیی، قاهره، بی‌نا.
    • ابن‌عربی، محیی‌الدین ، 1410ق، رحمة من الرحمن فی تفسیر واشارات القرآن‌، گردآوری محمود الغراب، دمشق، مطبعة نصر.
    • ابن‌عربی، محیی‌الدین ، 1425ق، التجلیات، بیروت، دار الحکمه.
    • ابن‌عربی، محیی‌الدین ، 1427ق، المبادی و الغایات فی معانی الحروف و الآیات، تصحیح سعید عبدالفتاح، بیروت، دارالکتب العلمیه.
    • ابن‌عربی، محیی‌الدین ، 2004م، رسائل ابن‌عربی، تصحیح سعید عبدالفتاح، بیروت، انتشار العربی.
    • ابن‌فارس، احمدبن زکریا، 1404ق، معجم مقاییس اللغة، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، قم، مکتبة الاعلام الاسلامی.
    • ‏‏اردبیلی، سیدعبدالغنی، 1381، تقریرات فلسفه امام خمینی، تهران، مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
    • اهل سرودی ، نقیسه، 1396، «معناشناسی تأویل در عرفان ابن‌عربی (با توجه ‌به مناسبت‌های انسان‌شناسانة آن)»، پژوهش‌های ادب عرفانی، ش 34، ص 77-96.
    • بالی افندی، مصطفی‌بن سلیمان، 1422ق، شرح فصوص الحکم، بیروت، دار الکتب العلمیه.
    • پورحسن، قاسم،1392ش، هرمنوتیک تطبیقی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
    • جامی، عبدالرحمان، 1370، نقد النصوص فی شرح نقش الفصوص، مقدمه ویلیام چیتیک، تهران، مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
    • جندی، مؤیدالدین، 1423ق، شرح فصوص الحکم، تصحیح سیدجلال‌الدین آشتیانی، قم، بوستان کتاب.
    • چیتیک، ویلیام، 1376-1377، «هرمنوتیک (تاویل) در عرفان ابن‌عربی»، ترجمة تحریریه کتاب نقد، کتاب نقد، ش 5و6، ص 245-250.
    • چیتیک، ویلیام، 1391، معرفت‌شناسی و هرمنوتیک از منظری عرفانی، ترجمة پیروز فطورچی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
    • حلی، حسن‌بن یوسف، 1362، الجوهر النضید فی شرح منطق التجرید، قم، بیدار.
    • شبستری، محمود، 1365، گلشن راز، تصحیح صمد موحد، تهران، کتابخانه طهوری.
    • صدرالمتألهین، 1360، الشواهد الربوبیه، تعلیقه و تصحیح سیدجلال‌الدین آشتیانی، چ دوم، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
    • صدرالمتألهین ، 1363، مفاتیح الغیب، تصحیح محمد خواجوی، تهران، بی‌‌نا.
    • صدرالمتألهین ، 1375، مجموعه رسائل فلسفی، تحقیق و تصحیح حامد ناجی اصفهانی، تهران، حکمت.
    • صدرالمتألهین ، 1389، تفسیر القرآن الکریم، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
    • صدرالمتألهین ، 1390، رساله سه اصل، تصحیح، تحقیق و مقدمه سیدحسین نصر، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
    • صدرالمتألهین ، 1410ق، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، بیروت، دار الاحیاء التراث العربی.
    • فاضلی، سیداحمد، 1400، «تبیین نظریه عرفانی تأویل عرضی»، انوار معرفت، سال دهم، ش 1، ص 17-38.
    • قونوى، صدرالدین، 1362، رساله‌ نصوص‌، تصحیح سیدجلال‌الدین آشتیانى، تهران، مرکز نشر‌ دانشگاهى.
    • قونوى، صدرالدین ، 1375، نفحات الهیه، تصحیح محمد خواجوى، تهران، مولى.
    • قونوى، صدرالدین ، 1381، اعجاز البیان، تصحیح سیدجلال‌الدین آشتیانی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.
    • قیصری، داوود، 1381، رسائل قیصری، تصحیح سیدجلال‌الدین آشتیانی، تهران، مؤسسة پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
    • قیصری، داوود ، 1432ق، شرح فصوص الحکم، قم، مؤسسة محبین للطباعة و النشر.
    • کاشانی، عبدالرزاق، 1978م، تأویلات القرآن (تفسیر القرآن الکریم منسوب به محیی‌الدین ابن‌عربی)، تحقیق مصطفی غالب، تهران، ناصرخسرو.
    • کاشانی، عبدالرزاق ، 1426ق، لطائف‏الأعلام فى إشارات أهل‏ الإلهام، قاهره، مکتبة الثقافة ‏الدینیه.
    • کاظمی خراسانی، محمدعلی، ‌1379، ‌فوائد الاصول، ‌قم، جامعة مدرسین.
    • کاکایی، قاسم، 1380، «قرآن و روش تفسیر از دیدگاه ابن‌عربی»، بینات، ش 32، ص 86- 107.
    • کربن، هانری، 1391، تخیل خلاق در عرفان ابن‌عربی، ترجمة ان‌شاءالله رحمتی، تهران، جامی.
    • گنون، رنه، 1381، «علم الحروف»، ترجمة فرزانه طاهری، فرهنگستان هنر، ش 4، ص 16-23.
    • مجیدی‌راد، احمد، 1393، «تأویل در تفاسیر ابن‌عربی و ملاصدرا»، پژوهشنامه عرفان، ش 13، ص 1ـ24.
    • مزرئی، رسول، 1390، «تأویل طولی و مبانی آن از نگاه سیدحیدر آملی»، معارف عقلی، ش 20، ص 165-196.
    • موسوی خمینی، روح‌الله، 1359، شرح دعای سحر، ترجمة سیداحمد فهری، تهران، نهضت زنان مسلمان.
    • موسوی خمینی، روح‌الله ، ۱۳۷۵، شرح‌ فصوص الحکم [حواشی بر مقدمه قیصرى]‌، تصحیح سیدجلال‌الدین‌ آشتیانى‌، تهران، بی‌جا‌.
    • مولوی، جلال‌الدین، 1393، مثنوی معنوی، براساس نسخه تصحیح‌شده رینولد نیکلسون، تهران، ثالث.
    • نجفی‌افرا، مهدی، 1389، «هرمنوتیک یا تأویل و تفسیر از دیدگاه ابن‌عربی»، مطالعات نقد ادبی (پژوهش ادبی)، ش 20، ص 167ـ202.
    • یزدان‌پناه، یدالله، بی‌تا، رمز و راز تأویل عرفانی، قم، مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی (دائرةالمعارف).
    • یزدان‌پناه، یدالله و محمود جوادی، 1391، «جری و تطبیق روش‌ها و مبانی آن»، حکمت عرفانی، ش 4، ص 7- 32.
    شیوه ارجاع به این مقاله: RIS Mendeley BibTeX APA MLA HARVARD VANCOUVER

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    طیبی، محمدحسن، فاضلی، سیداحمد، ساطع، نفیسه.(1401) تبیین رابطه تأویل و هستی در مکتب ابن‌عربی. فصلنامه انوار معرفت، 11(2)، 53-72 https://doi.org/10.22034/erfani.2024.2020802

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    محمدحسن طیبی؛ سیداحمد فاضلی؛ نفیسه ساطع."تبیین رابطه تأویل و هستی در مکتب ابن‌عربی". فصلنامه انوار معرفت، 11، 2، 1401، 53-72

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    طیبی، محمدحسن، فاضلی، سیداحمد، ساطع، نفیسه.(1401) 'تبیین رابطه تأویل و هستی در مکتب ابن‌عربی'، فصلنامه انوار معرفت، 11(2), pp. 53-72

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    طیبی، محمدحسن، فاضلی، سیداحمد، ساطع، نفیسه. تبیین رابطه تأویل و هستی در مکتب ابن‌عربی. انوار معرفت، 11, 1401؛ 11(2): 53-72