انوار معرفت، سال یازدهم، شماره دوم، پیاپی 23، پاییز و زمستان 1401، صفحات 173-190

    بررسی تطبیقی تواضع از نگاه خواجه عبدالله انصاری در «منازل السائرین» و بحیا‌بن ‌پاقودا در «الهدایة الی فرائض القلوب»

    نویسندگان:
    ✍️ سیدعلی مستجاب الدعواتی / پژوهشگر پسادکتری گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه اصفهان / essay.2020@gmail.com
    مجید صادقی حسن آبادی / دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه اصفهان / majd@ltr.ui.ac.ir
    doi 10.22034/erfani.2024.2021843
    چکیده: 
    «تواضع» ازجمله فضایل برجسته اخلاقی در ادیان یهود و اسلام است که خواجه عبدالله انصاری (396-481ق) عارف مسلمان در «منازل السائرین» و بحیا‌بن ‌پاقودا عارف یهودی معاصر وی در «الهدایة الی فرائض القلوب» آن را از جمله ابواب سلوکی قرار ‌داده‌اند. یافته‌های این پژوهش که بر پایه مطالعات کتابخانه‌ای و با روش توصیفی‌ ـ تحلیلی صورت پذیرفته، نشان می‌دهد که این دو عارف با وجود اشتراک در تعریف «تواضع»، درباره جایگاه، شرح و چگونگی تقسیم‌بندی آن اختلاف دارند. خواجه «تواضع» را در جایگاه سی و هشتم از منازل یکصدگانه سلوکی به سوی توحید قرار داده، و حال آنکه ابن‌‌پاقودا آن را باب ششم از ابواب ده‌گانه به محبت الهی معرفی کرده است. خواجه که بنیان سلوکی خود را بر کتاب و نقل استوار ساخته، در بیان مختصر خود، تواضع را براساس درجه سالکان به سه درجه عامه، خاصه و خاص‌الخاص تقسیم نموده که در اولین گام با فروتنی در برابر علم شرعی و عمل تعبدی به احکام دین همراه است، اما ابن‌پاقودا در قالب بیانی مبسوط و متأثر از منابع اسلامی، با تأکید بر استفاده از سه منبع عقل، کتاب و نقل، علم شرعی را برای صاحبان تمییز کافی ندانسته و تواضع عام را نوعی ضعف نفس به شمار آورده است.
    Article data in English (انگلیسی)
    Title: 
    A Comparative Study of Modesty from the Viewpoint of Khwaja Abdullah Ansari in "Manazel al-Sa’erin" and Bahya ben Joseph ibn Pakuda in " Al-Hidayah 'ila Fara'id al-Qulub"
    Abstract: 
    "Modesty" is a prominent moral virtue in Judaism and Islam. Khwaja Abdullah Ansari (396-481 AH), the Muslim mystic, and Bahya ben Joseph ibn Pakuda, his contemporary Jewish mystic, have considered it in chapters on spiritual journey in their books "Manazel al-Saerin" and "Al-Hidaya al-Farid al-Qulub" respectively. Using library studies and descriptive-analytical method, the research findings show that, despite similarities in the definition of "modesty", these two mystics differ in the its place, description and classification. Khwaja has placed "modesty" in the thirty-eighth place of the one hundred spiritual abodes towards monotheism, while Ibn Pakuda has mentioned it in the sixth chapter of the ten chapters on divine love. In his brief statement, Khwaja, who based his soluk (spiritual journey) on books and narrations, divided modesty into three levels according to the levels of seekers: public, special and super-special, which, in the first step, is accompanied by modesty towards Sharia and devotion to the rules of religion. In an extended statement influenced by Islamic sources, Ibn Pakuda emphasizes on the use of three sources of reason, the Quran and the Sunna. He argues that Shari'a-based knowledge is not sufficient for those with discernment and general modesty is somehow a sign of the weakness of the soul.
    • قرآن کریم، 1380، ترجمة ناصر مکارم شیرازی، تهران، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.
    • کتاب مقدس، بی‌تا، ترجمة عصر جدید، نسخه آنلاین در تارنمای https://www.bible.com.
    • ابن‌پاقودا، بحیی‌بن‌ یوسف، 2010م، الهدایة الی فرائض القلوب و التنبیه الی لوازم الضمائر، تحقیق احمد شحلان، رباط، دار ابی‌رقراق للطباعة و النشر.
    • ابن‌منظور، محمدبن ‌مکرم، 1419ق، لسان‌العرب، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
    • ابوطالب مکی، محمدبن ‌علی، 1381، قوت‌القلوب فی معاملة‌المحبوب و وصف طریق‌المرید الی مقام ‌التوحید، قاهره، مکتبة دار‌التراث.
    • اسعدی، سوده، 1391، بررسی مبانی قرآنی منازل‌السائرین خواجه عبدالله انصاری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، قم، دانشکده علوم حدیث.
    • انصاری، خواجه عبدالله، 1373، شرح عبدالرزاق کاشانی بر منازل‌السائرین، تصحیح علی شیروانی، تهران، الزهراء.
    • بقلی، روزبها‌ن‌‌بن ابی‌نصر، 1973م، کتاب مشرب‌الارواح و هوالمشهور بهزارویک مقام (بِألفِ مقامٍ و مقامٍ)، استانبول، کلیة‌ الادب‌.
    • تلمسانی، عفیف‌الدین، 1371، شرح منازل السائرین، تحقیق عبدالحفیظ منصور، قم، بیدار.
    • تمیمی آمدی، عبدالواحدبن ‌محمد، 1410ق، غرر‌الحکم و درر‌الکلم، قم، دارالکتاب الاسلامی.
    • جعفری، حسین‌علی و طاهره حاج ابراهیمی، 1400، «اندیشه‌های عرفانی ـ اخلاقی ابن‌پاقودا و غزالی با تأکید بر دو اثر الهدایة الی فرائض‌القلوب و احیاء علوم‌الدین»، پژوهشنامه ادیان، سال پانزدهم، ش 29، ص 149-175.
    • خسروپناه، عبدالحسین، 1396، جستاری در عرفان نظری و عملی، قم، بوستان کتاب.
    • خیاطیان، قدرت‌الله و همکاران، 1399،‌ «بررسی تطبیقی زهد از نگاه خواجه عبدالله انصاری در منازل السائرین و بحیی‌بن ‌پقوده در الهدایة الی فرائض القلوب»، معرفت ادیان، سال یازدهم، ش 2، ص 43-58.
    • راغب اصفهانی، حسین‌‌بن ‌محمد، 1407ق، کتاب الذریعة الی مکارم الشریعة، قم، شریف الرضی.
    • روزبهانی، محمد، 1391، سیر سالک؛ عرفان عملی و رسیدن به خدای متعال، قم، آوای منجی.
    • سلمی، محمدبن ‌حسین، 1369، مجموعه آثار ابوعبدالرحمن سلمی: بخش‌هایی از حقائق التفسیر و رسائل دیگر، گردآوری نصرالله‌ پورجوادی، تهران، مرکز نشر دانشگا‌هی‌.
    • شبر، عبدالله، 1963م، الاخلاق، نجف، مطبعة النعمان.
    • شعیری، محمد بن‌محمد، بی‌تا، جامع الاخبار، قم، رضی.
    • صدرالمتألهین، 1383، شرح أصول الکافی، تصحیح محمد خواجوی، تهران، مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
    • طارمی، صفی‌الدین محمد، 1377، انیس العارفین، تحقیق علی اوجبی، تهران، روزنه.
    • طبرسی، احمدبن ‌علی،1371، احتجاج، شرح و ترجمة احمد غفاری مازندرانی، تهران، مرتضوی.
    • علم‌الهدی، علی‌بن ‌حسین، 1405ق، رسائل الشریف المرتضی، به کوشش مهدی رجائی، قم، دارالقرآن الکریم.
    • غزالی، ابوحامد، 1406ق، احیاء علوم الدین، بیروت، دارالمعرفه.
    • فیض کاشانی، ملامحسن، 1406ق، الوافی، اصفهان، امیرالمؤمنین.
    • کاشانی، عبدالرزاق، 1385، شرح منازل السائرین، تحقیق محسن بیدارفر، قم، بیدار.
    • کاشانی، عزالدین محمود، 1381، مصباح الهدایة و مفتاح الکفایة، مقدمه، تصحیح و توضیحات عفت کرباسی و محمدرضا برزگر خالقی، تهران، زوار.
    • کلاباذی، ابوبکر، 1407ق، التعرف لمذهب اهل التصوف، دمشق، دارالکتب العلمیه.
    • مجلسی، محمد‌باقر، 1403ق، بحارالانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
    شیوه ارجاع به این مقاله: RIS Mendeley BibTeX APA MLA HARVARD VANCOUVER

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    مستجاب الدعواتی، سیدعلی، صادقی حسن آبادی، مجید.(1401) بررسی تطبیقی تواضع از نگاه خواجه عبدالله انصاری در «منازل السائرین» و بحیا‌بن ‌پاقودا در «الهدایة الی فرائض القلوب». فصلنامه انوار معرفت، 11(2)، 173-190 https://doi.org/10.22034/erfani.2024.2021843

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    سیدعلی مستجاب الدعواتی؛ مجید صادقی حسن آبادی."بررسی تطبیقی تواضع از نگاه خواجه عبدالله انصاری در «منازل السائرین» و بحیا‌بن ‌پاقودا در «الهدایة الی فرائض القلوب»". فصلنامه انوار معرفت، 11، 2، 1401، 173-190

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    مستجاب الدعواتی، سیدعلی، صادقی حسن آبادی، مجید.(1401) 'بررسی تطبیقی تواضع از نگاه خواجه عبدالله انصاری در «منازل السائرین» و بحیا‌بن ‌پاقودا در «الهدایة الی فرائض القلوب»'، فصلنامه انوار معرفت، 11(2), pp. 173-190

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    مستجاب الدعواتی، سیدعلی، صادقی حسن آبادی، مجید. بررسی تطبیقی تواضع از نگاه خواجه عبدالله انصاری در «منازل السائرین» و بحیا‌بن ‌پاقودا در «الهدایة الی فرائض القلوب». انوار معرفت، 11, 1401؛ 11(2): 173-190