Anwar-e Ma`rifat

از مبانی عرفان عملی، اتحاد عمل سلوکی و نفس ناطقه است که باید در فلسفۀ علم سلوک از آن بحث گردد. عمل سلوکی، که هویت ارتباطی با نفس ناطقه دارد، عمل بالذات است، نه بالعرض؛ یعنی عمل سلوکی تمثل عملی صادر شده از سوی نفس ناطقه است، نه اعمال جوارحی و جوانحی. این عمل سلوکی از عامل بالذات برمی آید. و عامل بالذات نیز هیچ یک از اعضا و قوای نفس ناطقه نیست، بلکه ذات نفس ناطقه است که عمل سلوکی با آن متحد است. اتحاد مزبور به دو نوع ترکیب وجودی برمی گردد: یکی ترکیب «وجودی اندماجی» و دیگری ترکیب «وجودی اندکاکی» است. در اوّلی، ترکیب دو حیث وجودی است که از یک متن وجود انتزاع می شوند و در دومی، ترکیب دو امر طولی است که یکی ناقص و دیگری به حسب وجود، صورت کمالی آن ناقص است. این ترکیب اتحادی با سه برهان به اثبات می رسد: یکی برهان بر پایۀ قوة و فعل دیگری برهان بر پایۀ قاعدۀ «تضایف»؛ و سومی برهان بر پایۀ هویت تعلقی.