Anwar-e Ma`rifat, Volume 12, Issue 2, No 25, Year 2025 , Pages 7-22

    A Study of the Rational, Traditional, and Mystical Evidence of the Indeterminability of the Divine Essence

    Article Type: 
    Research
    Writers:
    ✍️ Ahmad Saeidi / Associate Professor of Mysticism, The Imam Khomeini Institute for Education and Research / ahmadsaeidi67@yahoo.com
    doi 10.22034/erfani.2024.5000542
    Abstract: 
    God can certainly be known and described, but there are many different ideas about the extent of this knowledge and description. Some believe that God can be known in general terms, both through intuitive and acquired knowledge, while some others believe that one can only have an acquired knowledge of God’s actions and effects. Mystics hold that God’s essence can be known both through intuitive and acquired knowledge, but just to the extent He has manifested Himself in His actions, not as He truly is. In other words, from the point of view of mystics, the intuitive and acquired knowledge of God’s actions, manifestations, and determinations is the limited intuitive and acquired knowledge of God through the window of manifestations, and no creature can know and describe God through the intuitive and acquired knowledge directly and without the veil of manifestation and determination. Using the analytical-descriptive method, this article has examined some of the rational reasons and traditional and mystical evidence of the doctrine of “the indeterminability of the Divine essence without the veil of determinations.”
    چکیده و کلیدواژه فارسی (Persian)
    Title :بررسی ادلة عقلی و شواهد نقلی و عرفانی حکم‌ناپذیری ذات الهی
    Abstract: 
    قطعاً خداوند را می‌توان شناخت و می‌توان توصیف کرد، اما در اینکه خداوند را به چه اندازه می‌توان شناخت و توصیف کرد، اختلافات زیادی وجود دارد. برخی معتقدند: خداوند را اجمالاً هم با علم حضوری و هم با علم حصولی می‌توان شناخت. برخی دیگر معتقدند: خداوند را فقط به صورت حصولی و از راه افعال و آثارش می‌توان شناخت. عرفا معتقدند: ذات خداوند را، هم با علم حضوری و هم با علم حصولی می‌توان شناخت، ولی به اندازه‌ای که در افعال خود ظهور کرده است، نه به‌صورتی‌که فی‌نفسه هست. به‌عبارت دیگر،‌ از نظر عرفا، شناخت حضوری و حصولی افعال و تجلیات و تعینات خداوند، شناخت حضوری و حصولی خود خداوند به صورت محدود و از ورای حجاب و از دریچة تجلیات است، و هیچ مخلوقی نمی‌تواند بیش از این مقدار، یعنی به صورت مستقیم و بدون حجاب تجلی و تعین، خداوند را با علوم حضوری و حصولی بیابد و توصیف کند. این مقاله با روش تحلیلی ـ توصیفی، برخی از دلایل عقلی و شواهد نقلی و عرفانی آموزة «حکم‌ناپذیری ذات بدون حجاب تعینات» را بررسی کرده است.ما در این مقاله، در ضمن ارائة شواهدی از متون عرفانی «حکم‌ناپذیری ذات بدون حجاب تعینات»، با روش تحلیلی و توصیفی، برخی از شواهد نقلی و ادلة عقلی این اندیشه را بررسی کرده‌ و نشان داده‌ایم که این آموزه برخلاف عقل و شرع نیست.
    References: 
    • قرآن کریم.
    • نهج البلاغه (1414ق). تحقیق صبحی صالح. قم: هجرت‏.
    • ابن‌سینا، حسین ‌بن ‌عبدالله )۱۴۰۴ق). الشفاء. قم: کتابخانة آیت‌الله مرعشی نجفی.
    • ابن‌عربی، محیى‌الدین (بی‌تا). الفتوحات المکیة. بیروت: دار صادر.
    • برقى، احمد بن‌ محمد (۱۳۷۱ق). المحاسن. تحقیق جلال‌الدین محدث. چ دوم. قم: دارالکتب الإسلامیة.
    • بهمنیار، ابوالحسن بن ‌مرزبان سالاری (۱۳۷۵). التحصیل. تصحیح و تعلیق مرتضی مطهری. چ دوم. تهران: دانشگاه تهران.
    • تمیمى آمدى، عبدالواحد بن ‌محمد (۱۳۶۶). تصنیف غرر الحکم و درر الکلم‏. تحقیق مصطفی درایتى. قم: دفتر تبلیغات‏ اسلامی.
    • حسن‌زاده آملى، حسن (۱۳۶۴). الهى‌نامه. چ دوم. تهران: مرکز نشر فرهنگى رجاء.
    • حلاج، حسین ‌بن ‌منصور (۲۰۰۲). دیوان الحلاج. حواشی و تعلیقات محمد باسل عیون السود. چ دوم. بیروت: دارالکتب العلمیة.
    • سعیدی، احمد (۱۴۰۲). بررسی اشکالات حکم‌ناپذیری ذاتِ عاری از تعینات. حکمت اسراء، 43 (15)، 83-112.
    • شبسترى، محمود (۱۳۸۲). گلشن راز. کرمان: خدمات فرهنگى کرمان.
    • صدرالمتألهین (1354). المبدأ و المعاد. تصحیح سیدجلال‌الدین آشتیانی. تهران: انجمن حکمت و فلسفة ایران.
    • صدرالمتألهین (۱۳۶۳). المشاعر. به اهتمام هانری کربن. چ دوم. تهران: کتابخانۀ طهوری.
    • صدرالمتألهین (1383). شرح اصول الکافی. تعلیق ملاعلی نوری. تصحیح محمد خواجوی. تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگى‏.
    • صدرالمتألهین (۱۳۸۷). سه رسالة فلسفى. مقدمه، تصحیح و تعلیق سیدجلال‌الدین آشتیانى. چ سوم. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
    • صدرالمتألهین (1981). الحکمة المتعالیة فى الأسفار العقلیة الأربعة. چ سوم. بیروت: دار احیاء التراث.
    • صدرالمتألهین (بی‌تا ـ الف). ایقاظ النائمین. مقدمه و تصحیح محسن مؤیدی. تهران:‌ انجمن اسلامى حکمت و فلسفة ایران.
    • صدرالمتألهین (بی‌تا ـ ب). الحاشیة علی الهیات الشفاء. قم: بیدار.
    • صدوق، محمد بن ‌علی (۱۳۹۸ق). التوحید. تحقیق هاشم حسینی. قم: جامعة مدرسین‏.
    • فارابى، ابونصر (۱۴۰۵ق). الجمع بین رأى الحکیمین. مقدمه و تعلیق البیر نصرى نادر. چ دوم. تهران: الزهراء.
    • فتال نیشابورى، محمد بن ‌احمد (۱۳۷۵). روضة الواعظین و بصیرة المتعظین. قم: رضى‏.
    • فیض کاشانى، محمدمحسن (۱۴۰۶ق). الوافی. اصفهان: کتابخانة امام امیرالمؤمنین على.
    • قمشه‌ای، آقامحمدرضا (۱۳۷۸). مجموعه آثار حکیم صهبا (عارف الهی؛ آقامحمدرضا قمشه‏اى). تحقیق و تصحیح حامد ناجى اصفهانى و خلیل بهرامى قصرچمى. اصفهان: کانون پژوهش.
    • قونوی، صدرالدین (۱۳۷۱). النصوص. تعلیقات سیدجلال‌الدین آشتیانی. تهران: مرکز نشر دانشگاهى.
    • قونوی، صدرالدین (۱۳۷۴). مفتاح الغیب. در: فناری، شمس‌الدین محمدحمزه (۱۳۷۴). مصباح الأنس بین المعقول و المشهود. تهران: مولی.
    • قونوی، صدرالدین (۱۳۷۵). النفحات الإلهیه. تهران: مولى.
    • قیصری، داود (۱۳۷۵). شرح فصوص الحکم. تهران: علمى و فرهنگى.
    • کلینى، محمد بن‌ یعقوب (1429ق).  الکافی. قم: دار الحدیث‏.
    • مجلسی، محمدباقر‏ (۱۴۰۳ق). بحار الانوار. چ دوم. بیروت: دار احیاء التراث العربی‏.
    • مطهری، مرتضی (۱۳۷۷). مجموعه آثار. چ هشتم. تهران:‌ صدرا.
    • موسوی خمینی، سیدروح‌الله (۱۴۱۶ق). شرح دعاء السحر. تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینى.
    • موسوی خمینی (۱۴۱۷ق). التعلیقة على الفوائد الرضویة. تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینى.
    • موسوی خمینی (بی‌تا). صحیفة امام‏. تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینى.
    • میرداماد، میرمحمدباقر (۱۳۶۷). القبسات. به اهتمام مهدی محقق و دیگران. چ دوم. تهران: دانشگاه تهران.
    • یزدان‌پناه، سیدیدالله (۱۳۸۹). مبانی و اصول عرفان نظری. نگارش سیدعطاء انزلی. چ دوم. قم: مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی
    Cite this article: RIS Mendeley BibTeX APA MLA HARVARD VANCOUVER

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Saeidi, Ahmad.(2025) A Study of the Rational, Traditional, and Mystical Evidence of the Indeterminability of the Divine Essence. Anwar-e Ma`rifat, 12(2), 7-22 https://doi.org/10.22034/erfani.2024.5000542

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Ahmad Saeidi."A Study of the Rational, Traditional, and Mystical Evidence of the Indeterminability of the Divine Essence". Anwar-e Ma`rifat, 12, 2, 2025, 7-22

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Saeidi, A.(2025) 'A Study of the Rational, Traditional, and Mystical Evidence of the Indeterminability of the Divine Essence', Anwar-e Ma`rifat, 12(2), pp. 7-22

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Saeidi, A. A Study of the Rational, Traditional, and Mystical Evidence of the Indeterminability of the Divine Essence. Anwar-e Ma`rifat, 2025; 12(2): 7-22