انوار معرفت، سال یازدهم، شماره دوم، پیاپی 23، پاییز و زمستان 1401، صفحات 7-22

    انسان‌شناسی عرفانی در اندیشه و آراء علامه حسن‌زاده آملی

    نوع مقاله: 
    پژوهشی
    نویسندگان:
    ✍️ محمدجواد رودگر / استاد گروه عرفان و معنویت پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی / dr.mjr345@yahoo.com
    doi 10.22034/erfani.2024.2021937
    چکیده: 
    انسان کامل نقش محوری در حدوث و بقای عالمِ وجود و استکمال نوعی آن از آغاز تا انجام هستی دارد و صاحب ولایت مطلقه و واسطة فیض در قوس نزول و صعود است. بدین‌سان اهل معرفت حقیقت محمدیه(ص) را «ام‌الاسماء» و «ام‌الاعیان» نامیده‌اند. شناخت همه‌جانبه انسان کامل از خاتم‌الانبیاء (مظهر ختم ولایت کلی بالاصاله) تا خاتم‌الاوصیاء (جلوه خاتم ولایت کلی به تبعیت) به قدر طاقت بشری امری مهم در نیل به مقام خلافت الهی و ضرورتی اجتناب‌ناپذیر برای حمل بار امانت خدای سبحان و وصول به مقام ولایت الهیه به شمار می‌آید. علامه حسن‌زاده آملی انسان کامل را به صورت جمعِ سالمِ نقل، عقل و کشف و به روشِ ترکیبی قرآن، برهان و عرفان مورد تحقیق و تدقیق قرار داده و بر این باور است که: 1. هرچه از دریای عالم غیب روانه می‌شود تا به ساحل وجود برسد، صورت آن بر دل انسان کامل پیدا می‌شود و وی از آن حال خبر دارد و ـ درواقع ـ قلب او مجلای اراده حق‌تعالی و مجرای فیض ربوبی است. 2. انسان واقعی و حقیقی در عرف عرفان، کسی است که به فعلیت رسیده است و اگرچه این استعداد نوعی در همه آدمیان تعبیه شده و راه رسیدن به ولایت الهیه به روی همگان باز است، در واقعیت همگان بدان دست نمی‌یابند. بنابراین: 1. انسان در عرف عرفان، انسان به کمال رسیده و فعلیت یافته است. 2. انسان کامل خلیفة‌الله است و در نظام هستی، هم «خلیفه مطلق» وجود دارد و هم «خلیفه مقید». «خلیفه‌ مطلق» انسان کامل است؛ زیرا متخلق به تمام اسما و صفات الهی است. «خلیفه مقید» هم کسی است که بعضی از اسماء الهیه را در خود دارا بوده و نشان‌‌دهنده حق متعال از شئونی خاص و محدود است. 3. عالم ماده امکان استعدادی دارد و موجود مادی توانایی تکاملِ تدریجی خروج از مرتبه نازله به سوی مرتبه کامله (یعنی از نقص به کمال و از قوه محض به سوی کمال مطلق) را داراست. 4. انسان در سیر تکاملی خود، قابلیت آن را دارد که به مرتبه «عقل مستفاد» دست یابد. بدین‌روی انسان کامل صاحب «مرتبه قلب» است که از منظر حکیمان همان مرتبه «عقل مستفاد» است.
    Article data in English (انگلیسی)
    Title: 
    Mystical Anthropology in Allameh Hassanzadeh Amuli’s Thoughts
    Abstract: 
    The perfect man has a pivotal role in the creation and the permanence of the world of existence and its perfection from the beginning to the end of existence. He enjoys absolute authority and is the mediator of grace in the arc of descent and ascent. In this way, the people of knowledge have called the Mohammadan truth as "Umm al-Asma" and "Umm al-A'yan". A comprehensive knowledge of perfect man, from the Seal of the Prophets (the manifestation of the end of general guardianship by principle) to the seal of the guardianship (the manifestation of the end of general guardianship of obedience) is important to the extend of man’s understanding in attaining the position of divine caliphate. It is an unavoidable necessity for carrying the burden of God's trust and reaching the position of divine guardianship. Allameh Hassanzadeh Amuli investigated perfect man in the form of a sound combination of transmission, reason and discovery on the one hand, and the Qur'an, proof and mysticism on the other hand. He believes that: 1. Everything that flows from the sea of the unseen world to the shore of existence is found in the heart of a perfect man, and he knows about it; in fact, his heart is the locus of the Almighty's Will and the channel of God's grace. 2. In mysticism, a true and real man is a person who has reached actuality, and although this kind of talent is embedded in all people, and the way to reach the Divine Authority is open to everyone, in reality, not everyone can achieve it. Therefore: 1. In mysticism, man is the one who has reached perfection in actualization. 2. The perfect man is the caliph of Allah; in the system of existence, there are two caliphs: "absolute caliph" and "bound caliph". "Absolute caliph" is the perfect man, because he is created with all the names and attributes of God. "Bound caliph" is a person who has some of the divine names and manifests the supreme God in some specific and limited states. 3. The world of matter has the possibility of talent, and the materialistic being has the ability to gradually evolve from the lower order to the perfect order (that is, from imperfection to perfection and from pure power to absolute perfection). 4. In the course of his evolution, man has the ability to reach the level of "acquired intellect". Thus, perfect man has the "level of the heart", which from the point of view theosophy, is the same level as the "acquired intellect".
    • نهج البلاغه، 1365ق، ترجمة علی‌نقی فیض‌الاسلام، تهران، سپهر.
    • ابن‌عربی، محیی‌الدین، 1418ق، فتوحات مکیه، بیروت، دار احیاءالتراث.
    • ابن‌فارس، احمدبن زکریا، 1410ق، معجم مقاییس اللغة، بیروت، الدار الاسلامیه.
    • ابن‌منظور، محمدبن مکرم، 1416ق، لسان العرب، تصحیح عبدالوهاب و دیگران، بیروت، دار صادر.
    • تمیمی آمدی، عبدالواحدبن محمد، 1373، غررالحکم و درر الکلم، شرح جمال‌الدین محمد خوانساری، تهران، دانشگاه تهران.
    • جامی، عبدالرحمن، 1380، نقد النصوص فی شرح نقش الفصوص، تحقیق ویلیام چیتیک، تهران، مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
    • جوادی آملی، عبدالله، 1379، تفسیر موضوعی قرآن مجید، قم، اسراء.
    • جوادی آملی، عبدالله ، 1380الف، تفسیر تسنیم، قم، اسراء.
    • جوادی آملی، عبدالله ، 1380ب، تفسیر موضوعی قرآن مجید، قم، اسراء.
    • جوادی آملی، عبدالله ، 1384، تفسیر انسان به انسان، قم، اسراء.
    • جوادی آملی، عبدالله ، 1389، انسان از آغاز تا انجام، قم، اسراء.
    • جوادی آملی، عبدالله ، 1401ق، تفسیر تسنیم، قم، اسراء.
    • حسن‌زاده آملی حسن، 1376، مجموعه مقالات‏، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.
    • حسن‌زاده آملی حسن ، 1381الف،‏ انسان و قرآن‏، قم، قیام.
    • حسن‌زاده آملی حسن ، 1381ب، الحجج البالغة علی تجرد النفس الناطقة، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.
    • حسن‌زاده آملی حسن ، 1386ب، صد کلمه در معرفت، قم، قیام.
    • حسن‌زاده آملی حسن ، 1361، انسان کامل از دیدگاه نهج‌البلاغه، تهران، بنیاد نهج البلاغه.
    • حسن‌زاده آملی حسن ، 1364، هزار و یک نکته، تهران، مرکز نشر فرهنگی رجاء.
    • حسن‌زاده آملی حسن ، 1365، هزار و یک نکته، قم، بوستان کتاب.
    • حسن‌زاده آملی حسن ، 1373، رساله انه الحق، قم، قیام.
    • حسن‌زاده آملی حسن ، 1375، نصوص الحکم بر فصوص الحکم‏، تهران‏، رجاء.
    • حسن‌زاده آملی حسن ، 1378، ممد الهمم در شرح فصوص الحکم‏، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
    • حسن‌زاده آملی حسن ، 1379الف، انسان در عرف عرفان، تهران، سروش.
    • حسن‌زاده آملی حسن ، 1379ب، در آسمان معرفت، قم، تشیع.
    • حسن‌زاده آملی حسن ، 1379ج، قرآن و عرفان و برهان از هم جدائی ندارند، تهران، مؤسسة مطالعاتی و تحقیقات فرهنگی.
    • حسن‌زاده آملی حسن ، 1380الف، هزار و یک کلمه، قم، بوستان کتاب.
    • حسن‌زاده آملی حسن ، 1380ب، عیون مسائل نفس و شرح آن، ترجمة محمدحسن نائیجی،‌ قم، قیام.
    • حسن‌زاده آملی حسن ، 1381الف، هزار و یک کلمه‏، قم، بوستان کتاب‌‌.
    • حسن‌زاده آملی حسن ، 1381ب، تمهید القواعد، قم، الف.لام.میم.
    • حسن‌زاده آملی حسن ، 1383ب، انسان کامل از دیدگاه نهج‌البلاغه‏، قم، الف لام میم.
    • حسن‌زاده آملی حسن ، 1383ج، انسان و قرآن، قم، الف، لام، میم.
    • حسن‌زاده آملی حسن ، 1384، هزار و یک کلمه، قم، بوستان کتاب.
    • حسن‌زاده آملی حسن ، 1385، نهج الولایة؛ بررسی مستند در شناخت امام زمان‏، قم، الف لام میم.
    • حسن‌زاده آملی حسن ، 1386الف، گنجینه گوهر روان، قم، الم.
    شیوه ارجاع به این مقاله: RIS Mendeley BibTeX APA MLA HARVARD VANCOUVER

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    رودگر، محمدجواد.(1401) انسان‌شناسی عرفانی در اندیشه و آراء علامه حسن‌زاده آملی. فصلنامه انوار معرفت، 11(2)، 7-22 https://doi.org/10.22034/erfani.2024.2021937

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    محمدجواد رودگر."انسان‌شناسی عرفانی در اندیشه و آراء علامه حسن‌زاده آملی". فصلنامه انوار معرفت، 11، 2، 1401، 7-22

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    رودگر، محمدجواد.(1401) 'انسان‌شناسی عرفانی در اندیشه و آراء علامه حسن‌زاده آملی'، فصلنامه انوار معرفت، 11(2), pp. 7-22

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    رودگر، محمدجواد. انسان‌شناسی عرفانی در اندیشه و آراء علامه حسن‌زاده آملی. انوار معرفت، 11, 1401؛ 11(2): 7-22