انوار معرفت، سال دوازدهم، شماره اول، پیاپی 24، بهار و تابستان 1402، صفحات 93-109

    مسائل کلان عرفان عملی و عرفان نظری در اندیشه‌ی شهید مطهری

    نویسندگان:
    ✍️ محمد میری / استادیار گروه اخلاق اسلامی دانشکده معارف دانشگاه تهران / m.miri57@ut.ac.ir
    doi 10.22034/erfani.2024.2022154
    چکیده: 
    با آنکه شهید مطهری کتاب تخصصی و مستقلی دربارة عرفان ننوشته‌، اما در موارد متعددی از آثار خود، به اساسی‌ترین پرسش‌ها دربارة عرفان اسلامی توجه نشان داده و به مهم‌ترین مباحث مطرح در دو ساحت اصلی عرفان اسلامی (عرفان نظری و عرفان عملی) اشاره کرده است. پژوهش پیش‌رو، که به روش تحلیلی ـ اسنادی سامان یافته است، از لابه‌لای نوشته‌های گوناگون شهید مطهری، اندیشة کلان ایشان را در این مقوله به دست آورده است. ایشان عرفان اصیل اسلامی را جنبة باطنی و معنوی حقیقت اسلام دانسته و نظریة وارداتی بودن آن را در اسلام به شدت انکار کرده، مهم‌ترین مؤلفه‌های هر کدام از دو بخش اساسی عرفان اسلامی را برشمرده و بدین‌سان فرق علم عرفان نظری را با رقیب خود (فلسفه) و تفاوت علم عرفان عملی را با مشابه خود (اخلاق) روشن کرده است. شهید مطهری اساسی‌ترین مباحث عرفان نظری (وحدت وجود، توحید عرفانی و انسان کامل) را نیز تبیین نموده؛ همان‌گونه که مهم‌ترین مباحث عرفان عملی (همچون ضرورت سیر و سلوک و چند و چون منازل سلوک الی الله) را نیز در آثار خود بررسی کرده است.
    Article data in English (انگلیسی)
    Title: 
    The Major Issues of Practical and Theoretical Mysticism in the Thoughts of Martyr Motahari
    Abstract: 
    Although Martyr Motahari did not write a specialized and independent book on mysticism, in several of his works he has paid attention to the most fundamental questions about Islamic mysticism and has referred to the most important issues raised in the two main branches of Islamic mysticism (theoretical mysticism and practical mysticism). Using the analytical-documentary method, the present research has investigated Martyr Motahari’s major thoughts in his various writings. He considered authentic Islamic mysticism to be the esoteric and spiritual aspect of the truth of Islam and strongly denied the theory of its import into Islam. He enumerated the most important components of each of the two basic parts of Islamic mysticism, and thus clarified the difference between theoretical mysticism and its rival (philosophy) and the difference between practical mysticism and its counterpart (ethics). Shahid Motahari has also explained the most fundamental issues of theoretical mysticism (unity of existence, mystical monotheism, and the perfect man), and has also examined the most important issues of practical mysticism (the necessity of the mystical wayfaring and the multiple abodes of the spiritual wayfaring and the journey to God) in his works.
    References: 
    References: 
    • قرآن کریم.
    • نهج البلاغه (1414ق). شرح صبحی صالح. قم: هجرت.
    • ابن‌خلدون، عبدالرحمن ‌بن محمد (2005). مقدمه. تصحیح عبدالسلام الشدادی. مغرب: دارالبیضاء.
    • بیهقى نیشابوری، ابوالحسن محمد بن حسن (1374). دیوان امیرالمؤمنین امام على بن ابى‌طالب. ترجمة مصطفى زمانى. قم: نصایح.
    • جامى، عبدالرحمن (1370). نقد النصوص فى شرح نقش الفصوص. چ دوم. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى.
    • جوادی آملی، عبدالله (1390). عین نضاخ. چ دوم. قم: اسراء.
    • حافظ شیرازى، شمس‌الدین محمد (1385). دیوان حافظ. چ چهارم. تهران: زوار.
    • رشاد، علی‌اکبر (1387). معنا منهای معنا. کتاب نقد. 46، 195-224.
    • ساجدی، ابوالفضل (1402). نشست علمی «نقد و بررسی گوهر و صدف دین از دیدگاه آقای مصطفی ملکیان». مجمع عالی حکمت اسلامی. در: https://iqna.ir.
    • سید بن طاووس، على بن موسى (1409ق). اقبال الأعمال. چ دوم. تهران: دارالکتب الاسلامیه‏.
    • صدرالمتألهین (1363). مفاتیح الغیب. تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگى.
    • طباطبائى، سیدمحمدحسین (1386). رسالة الولایه در: مجموعه الإنسان و العقیده. چ دوم. قم: باقیات.
    • طوسى، خواجه نصیرالدین (1375). شرح الاشارات و التنبیهات. قم: نشر البلاغه.
    • فنارى، شمس‌الدین محمدحمزه (2010). مصباح الأنس بین المعقول و المشهود. بیروت: دارالکتب العلمیه.
    • قونوى، صدرالدین (2010). مفتاح الغیب (مصباح الأنس). بیروت: دارالکتب العلمیه.
    • کاشانی، عبدالرزاق (1426ق). لطائف الأعلام فى إشارات أهل الإلهام. قاهره: مکتبة الثقافة الدینیه.
    • کلینى، محمد بن یعقوب (1407ق). الکافی. چ چهارم. تهران: اسلامیه.
    • کلینى، محمد بن یعقوب (1378). مجموعه یادداشت‏هاى استاد مطهرى. تهران: صدرا. ج17.
    • کلینى، محمد بن یعقوب (1379). مجموعه یادداشت‏هاى استاد مطهرى. تهران: صدرا. ج3.
    • کلینى، محمد بن یعقوب (1380). مجموعه یادداشت‏هاى استاد مطهرى. تهران: صدرا. ج5
    • کلینى، محمد بن یعقوب (1387). مجموعه یادداشت‏هاى استاد مطهرى. تهران: صدرا. ج11.
    • کلینى، محمد بن یعقوب (1388). مجموعه‏ آثار استاد شهید مطهرى. ج 15 (فلسفه تاریخ). تهران: صدرا.
    • کلینى، محمد بن یعقوب (1389ی). مجموعه‏ آثار استاد شهید مطهرى. ج6 (اصول فلسفه و روش رئالیسم). تهران: صدرا.
    • کلینى، محمد بن یعقوب (1389الف). مجموعه‏ آثار استاد شهید مطهرى. ج10 (ادامة شرح مبسوط منظومه). تهران: صدرا.
    • کلینى، محمد بن یعقوب (1389ب). مجموعه‏ آثار استاد شهید مطهرى. ج13 (مسئلة شناخت). تهران: صدرا.
    • کلینى، محمد بن یعقوب (1389ج). مجموعه‏ آثار استاد شهید مطهرى. ج14 (خدمات متقابل اسلام و ایران). تهران: صدرا.
    • کلینى، محمد بن یعقوب (1389ح). مجموعه‏ آثار استاد شهید مطهرى. ج25 (احیای تفکر اسلامی). تهران: صدرا.
    • کلینى، محمد بن یعقوب (1389د). مجموعه‏ آثار استاد شهید مطهرى. ج16 (سیری در نهج البلاغه). تهران: صدرا.
    • کلینى، محمد بن یعقوب (1389ز). مجموعه‏ آثار استاد شهید مطهرى. ج23 (انسان کامل). تهران: صدرا.
    • کلینى، محمد بن یعقوب (1389ط). مجموعه‏ آثار استاد شهید مطهرى. ج5 (فلسفه ـ کلیات علوم اسلامى). تهران: صدرا.
    • کلینى، محمد بن یعقوب (1389ک). مجموعه‏ آثار استاد شهید مطهرى. ج7 (درس‌های اشارات). تهران: صدرا.
    • کلینى، محمد بن یعقوب (1389و). مجموعه‏ آثار استاد شهید مطهرى. ج22 (تعلیم و تربیت در اسلام). تهران: صدرا.
    • کلینى، محمد بن یعقوب (1389هـ .). مجموعه‏ آثار استاد شهید مطهرى. ج18 (داستان راستان). تهران: صدرا.
    • کلینى، محمد بن یعقوب (1389ل). مجموعه‏ آثار استاد شهید مطهرى. ج23 (کلیات علوم اسلامی). تهران: صدرا.
    • کلینى، محمد بن یعقوب (1390الف). مجموعه‏ آثار استاد شهید مطهرى. ج1 (عدل الهی). تهران: صدرا.
    • کلینى، محمد بن یعقوب (1390ب). مجموعه‏ آثار استاد شهید مطهرى. ج17 (حماسة حسینی). تهران: صدرا.
    • کلینى، محمد بن یعقوب (1390ج). مجموعه‏ آثار استاد شهید مطهرى. ج19 (نظام حقوق زن در اسلام). تهران: صدرا.
    • کلینى، محمد بن یعقوب (1390ح). مجموعه‏ آثار استاد شهید مطهرى. ج9 (شرح مبسوط منظومه). تهران: صدرا.
    • کلینى، محمد بن یعقوب (1390د). مجموعه‏ آثار استاد شهید مطهرى. ج2 (وحی و نبوت). تهران: صدرا.
    • کلینى، محمد بن یعقوب (1390ز). مجموعه‏ آثار استاد شهید مطهرى. ج4 (امامت و رهبری). تهران: صدرا.
    • کلینى، محمد بن یعقوب (1390و). مجموعه‏ آثار استاد شهید مطهرى. ج27 (تفسیر سوره حدید). تهران: صدرا.
    • کلینى، محمد بن یعقوب (1390هـ .). مجموعه‏ آثار استاد شهید مطهرى. ج26 (آشنایی با قرآن). تهران: صدرا.
    • کلینى، محمد بن یعقوب (1393). مجموعه‏ آثار استاد شهید مطهرى. ج23 (آزادی معنوی). تهران: صدرا.
    • ملکیان، مصطفی (1379). درسگفتار معنویت در نهج البلاغه. بی‌جا: انجمن احیاگران فلسفة نو.
    • موسوی خمینى، سیدروح‌الله (1378). صحیفة امام. تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینى .
    • موسوی خمینى، سیدروح‌الله (1383). سرّ الصلاة (معراج السالکین و صلاة العارفین). چ نهم. تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینى .
    • مولوی، جلال‌الدین محمد (1375). مثنوى معنوى. چ سوم. تهران: پژوهش.
    • یزدان‌پناه، یدالله (1388). مبانی و اصول عرفان نظری. قم: مؤسسة آموزشی پژوهشی امام خمینی .
    • www.article.tebyan.net
    • www.imam-khomeini.ir
    • www.khamenei.ir.
    شیوه ارجاع به این مقاله: RIS Mendeley BibTeX APA MLA HARVARD VANCOUVER

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    میری، محمد.(1402) مسائل کلان عرفان عملی و عرفان نظری در اندیشه‌ی شهید مطهری. فصلنامه انوار معرفت، 12(1)، 93-109 https://doi.org/10.22034/erfani.2024.2022154

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    محمد میری."مسائل کلان عرفان عملی و عرفان نظری در اندیشه‌ی شهید مطهری". فصلنامه انوار معرفت، 12، 1، 1402، 93-109

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    میری، محمد.(1402) 'مسائل کلان عرفان عملی و عرفان نظری در اندیشه‌ی شهید مطهری'، فصلنامه انوار معرفت، 12(1), pp. 93-109

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    میری، محمد. مسائل کلان عرفان عملی و عرفان نظری در اندیشه‌ی شهید مطهری. انوار معرفت، 12, 1402؛ 12(1): 93-109