انوار معرفت

سیدعلی مستجاب الدعواتی / پژوهشگر پسادکتری، گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه اصفهان،     sa.mostajaboldavati@theo.ui.ac.ir
چکیده
تواضع ازجمله فضائل برجسته اخلاقی انسان در ادیان یهود و اسلام است که خواجه عبدالله انصاری (396-481 ق) عارف مسلمان در منازل السائرین و بحیی بن پقوده عارف یهودی معاصر وی در الهدایة الی فرائض القلوب آن را از جمله ابواب سلوکی قرار داده اند. یافته های این پژوهش که بر پایه مطالعات کتابخانه ای و با روش توصیفی ـ تحلیلی صورت پذیرفته نشان می دهد که این دو عارف با وجود اشتراک در تعریف تواضع، درباره جایگاه، شرح و چگونگی تقسیم بندی آن اختلاف دارند. خواجه تواضع را در جایگاه سی و هشتم از منازل یک صدگانه سلوکی به سوی توحید قرارداده، حال آنکه ابن پقوده آن را باب ششم از ابواب ده گانه به محبت الهی معرفی کرده است. خواجه که بنیان سلوکی خود را بر کتاب و نقل استوار نموده، در بیان مختصر خود تواضع را بر اساس درجه سالکان به سه درجه عامه، خاصه و خاصّ الخاص تقسیم کرده است که در اولین گام با فروتنی در برابر علم شرعی و عمل تعبّدی به احکام دین همراه است، اما ابن پقوده در قالب بیانی مبسوط و متأثر از منابع اسلامی، با تأکید بر استفاده از سه منبع عقل، کتاب و نقل، علم شرعی را برای صاحبان تمییز کافی ندانسته و تواضع عام را نوعی ضعف نفس می داند.

کلیدواژه ها: تواضع، خواجه عبدالله انصاری، منازل السائرین، بحیی بن پقوده، الهدایة الی فرائض القلوب.