انوار معرفت

وحدت شخصی وجود بنیادی‌ترین آموزه در عرفان اسلامی است و مورد نقد‌ها و ارزیابی‌های فراوانی قرار گرفته است. در این تحقیق شبهه اجتماع‌گریز بودن و مترتب بر آن ضدتمدنی تلقی شدن این آموزه به روش توصیفی تحلیلی بررسی شده و پاسخ داده می‌شود. این شبهه در قالب سه اشکال تنظیم شده است؛ ۱.آموزهٔ وحدت وجود مستلزم نفی مطلق کثرت است. ۲.اگر نوعی کثرت نیز پذیرفته شود، کثرتی نیست که اجتماع‌ساز باشد و همچنان ضدتمدنی است. ۳.لازمه گرایشی آن نیز امتناع دیگرگرایی و صرفا نوعی حضور فردی در اجتماع است که کاملا ضدتمدنی است. تنظیم پاسخ‌ها نیز در سه شماره و متناظر با اشکال‌ها است. ابتدا پذیرش کثرت تبیین می‌شود و سپس واقعی بودن این کثرت و در ادامه بیان می‌شود که این آموزه نه تنها با رفتار اجتماعی ناسازگار نیست بلکه بهترین توجیه برای ریشهٔ گرایش به اجتماع است. در ادامه ویژگی‌های تمدنی این آموزه بررسی شده است. در نتیجه نشان داده می‌شود که این آموزهٔ عرفانی نه تنها غیراجتماعی و ضدتمدنی نیست بلکه قابلیت حل و فصل اساسی برخی مسائل حوزه اجتماعی مانند دیگرگرایی را دارا است.